ABD’nin yanı sıra birçok AB ülkesi, Kosova’yı tanımak için âdeta yarışıyor. Bunda istikrar arayışı ve Rusya ile yürütülen rekabetin payı büyük. Ama gözden kaçan çok önemli bir başka unsur ise Kosova’nın yeraltı zenginlikleri.
Avrupa, tarihî günlerden birini yaşadı 17 Şubat’ta. Olağanüstü toplanan Kosova Parlamentosu, yaklaşık 40 dakika içinde ülkenin bağımsızlığını ilan etti. Salonda hazır bulunan 109 milletvekili 12 maddelik bağımsızlık bildirgesini imzaladı. Uluslararası haber ajansları bağımsızlığı Başbakan Haşim Taçi’nin şu sözleriyle duyurdu tüm dünyaya: “Kosova bugünden itibaren gururlu, bağımsız ve özgür olacak.”
5 asır Osmanlı hâkimiyetinde kalan Kosova, 1913’te Balkan Savaşı sonrasında Avrupa devletlerinin baskısıyla Sırplara bırakılmıştı. Kosova, geçen 96 yılın ardından Avrupa’nın 49’uncu devleti sıfatıyla arz-ı endam etti. 1999’dan bu yana BM denetimindeki Balkanların sancılı bölgesi Kosova, bugün bünyesinde 6 farklı milleti barındıran bir devlet. Bağımsızlık kutlamaları sona ermeden, Türkiye, ABD ve İngiltere başta yaklaşık 20 ülke tanıdı Kosova’yı. Bu sayının 100’e ulaşması bekleniyor.
Kosova’nın bağımsızlık mücadelesi yaklaşık 20 yıldır devam ediyordu. 1989’da Yugoslavya’nın eli kanlı lideri Slobodan Miloseviç’in, Kosova’ya 1974 Federal Anayasası ile verilen “özerkliği” iptal edip sıradan bir Sırp belediyesine dönüştürmesinin ardından tüm bölgeyi bağımsızlık arzusu sarmıştı. 1990’da Yugoslavya’daki çok partili ilk seçimleri boykot eden Arnavutlar, 2 Temmuz 1990’da Kaçanik’te Kosova Cumhuriyeti’ni, 7 Eylül 1990’da da Kaçanik Anayasası’nı ilan etti. 1991’deki referandumda halkın yüzde 99,87’si bağımsızlık için oy kullandı ve Kosova’nın bağımsızlığı ilan edildi.
Sırpların bütün baskılarına rağmen Arnavutlar, 1992’de genel seçim düzenledi ve Kosova Cumhuriyeti Parlamentosu’nu oluşturdu. İbrahim Rugova Kosova Cumhuriyeti’nin ilk başkanlığına seçildi. Tek taraflı bağımsızlığı Arnavutluk tanıdı, Bosna, Hırvatistan ve Slovenya destekledi. 1999’da bir grup Arnavut sivilin Reçak’ta Sırplarca katli, Eski Yugoslavya Savaş Suçları Mahkemesi’nce soykırım olarak değerlendirildi. Mahkeme Miloşeviç rejimini suçladı. Bu davanın ardından Sırplar Kosova’ya yönelik şiddet eylemlerini artırdı. İşler çığırından çıkıp yaklaşık 700 bin Kosovalı yerlerinden edilince BM Güvenlik Konseyi’nin 1244 sayılı kararına dayanarak NATO Mart 1999’da Sırbistan’a hava harekatı başlattı. 78 gün süren operasyonun ardından Sırplar Kosova’dan çekildi, NATO güçleri kontrolü sağladı. BM ülkenin yönetimini üstlendi. 2007’de BM Özel Temsilcisi Martti Ahtisaari’nin liderliğinde başlayan ve bir yıl süren Belgrad ve Priştine arasındaki nihai statüsüyle ilgili müzakerelerde de sonuç alınamayınca, Ahtisaari’nin şartlı bağımsızlık öneren planı BM’nin desteği ile Kosova’yı bağımsızlığa taşıdı. Bildirgede atıflar yapılan plan, yeni devlete hukuki, ekonomik ve siyasi alanda yol gösteriyor.
Kosova’nın bağımsızlık ilanı sadece Sırbistan’ı değil birçok ülkeyi hareketlendirdi. Sırpların taşkınlıkları karşısında AB, sükunet tavsiyesinde bulunurken, NATO ülkenin güvenliğini sağlamaya devam edeceğini açıkladı. Çin gelişmeden endişe duyduğunu açıklarken, Sırplarla tarihî iyi ilişkilere sahip Rusya ise Sırbistan’a destek verdi. Rus lider Vladimir Putin, Kosova’yı bir çırpıda tanıyan Batı’ya neden KKTC’yi tanımadıklarını sordu.
Kosova Başbakanı Haşim Taçi, yeni devletin yol haritasını çok net çizdi. Hedeflerinin AB ve NATO’ya entegrasyon olduğunu vurguladı. Parlamento görüşmeleri süren yeni Anayasa’nın temelini Ahtisaari Planı’nın oluşturacağını duyurdu. Sırbistan dâhil komşu ülkelerle barış ve istikrar odaklı bir siyaset izleyeceklerini söyledi. Tedirgin ülkelere de şu mesajı gönderdi Taçi: “Kosova, Yugoslavya’nın parçalanmasıyla ortaya çıkan kendine has bir durum, başka sorunlara emsal teşkil edemez.”
Putin’in cevabını aradığı “jet tanımanın” pek bilinmeyen esas gerekçelerinden birini Balkanlar Uzmanı Doç. Dr. Muhammet Aruçi açıklıyor bize. Batı’nın Kosova’yı sadece demokrasi için desteklenmediğini, bu adımdan çıkarı bulunduğunu ifade ediyor: “Kosova’da çok zengin linyit kömür madenleri var. Hatta bunun yanında altın, bakır, kurşun, çinko ve demir de çıkıyor. Bir de Arnavutluk’un Kosova sınırına yakın bölgelerinde petrol ve altın bulunduğu yönünde haberler geliyor. Bu kaynaklar Batı için önemli. Sırplar da esasen bundan dolayı Kosova’dan vazgeçmek istemiyor.”
Kosova, ülkenin yeniden kalkınmasında madencilik sektörünü itici güç olarak kullanmayı hedefliyor. Ülke önemli kurşun, çinko, bakır, gümüş, altın rezervlerine sahip. Özellikle Avrupa’nın linyit kömürü rezervlerinin yüzde 45’i Kosova’da bulunuyor. Kosova’nın bu özelliği Batılı şirketlerin iştahını kabartıyor.
TÜRKİYE, FIRSATI KAÇIRMAMALI
Türkiye Kosova Eşgüdüm Bürosu Şefi Mustafa Sarnıç da yeraltı kaynakları ve enerji alanları bakımından ülkenin çok büyük potansiyele sahip olduğunu söyleyerek Türk işadamlarını Kosova’ya yatırıma çağırıyor. Birçok altyapı eksiği bulunan Kosova’nın inşaat yatırımlarına çok müsait olduğunu aktarıyor Sarnıç: “Türk işadamları Kosova’dan çok rahatlıkla Avrupa’ya sıçrayabilir. Kısa zamanda AB’ye de entegre olacaktır Kosova. Bu tür girişimlerle iki ülke ilişkileri de gelişir.”
Doç. Dr. Aruçi, Kosova’nın Türkiye’den önce AB’ye gireceğini söylüyor. Makedonya ve Sırbistan’ın dahil olacağı AB’de Kosova’nın dışarıda bırakılmayacağını belirtiyor. AB üyesi bir Kosova’nın Türkiye için hem siyasi hem de ekonomik kazanç sağlayacağını vurguluyor Aruçi: “Türkiye vakit kaybetmeden Makedonya ve Kosova’ya işadamlarını göndermeli, özelleştirmeleri kaçırmamalı. Bu ülkeler AB’ye girince Türkiye’ye yeni kapılar da açılacak. Türkiye’nin bu dönemdeki yatırımları ilerde AB kotası şeklinde döner. Bu ülkeler Türkiye için AB sürecinde siyasi açıdan doğal müttefik olacak. Zaten Bosna da bu çerçevede doğal müttefiktir.” Kosova’nın 2 yıl sürecek “etkin AB denetiminin” ardından birliğe kabulü öngörülüyor.
KOSOVA’DAKİ TÜRKLERİN HAKLARI GENİŞLETİLİYOR
Arnavutlarla birlikte yıllarca Sırp zulmünü çeken yaklaşık 25 bin soydaşımız da bağımsızlıktan memnun. Türkler, bağımsızlığı ilan eden Kosova Parlamentosu’nda biri bakan üç milletvekili ile temsil ediliyor. Türkiye’nin ilk 25. saat içinde Kosova’yı tanıdığını gösteren resmî belgeyi Eşgüdüm Bürosu Şefi Sarnıç kanalıyla Cumhurbaşkanı ve Başbakan’a ulaştırması, soydaşlarımız için övünç kaynağı olmuş.
Sarnıç, Parlamento’da görüşmeleri süren yeni Anayasa ile Türklerin haklarının daha da genişletildiğini vurguluyor: “Yeni Anayasa çok etnikli, çok kültürlü bir yapıyı öngördüğü için azınlıklara geniş haklar veriyor. Mesela Priştine, Prizren gibi Türklerin yaşadığı bölgelerde Türkçe resmiyete girecek. Parlamento’da Türkçe konuşulması, Türkçe yayın izni ve anadilde eğitim imkânı Anayasa ile teminat altına alınıyor. Türk toplumu istediği kadar okul açabilecek.”
Bağımsız Kosova’nın mikro milliyetçilikle kendini yönetmek isteyen diğer bazı bölgeleri tetiklemeyeceğini belirtiyor Doç. Dr. Aruçi. Kosova’nın Sırbistan’dan kopmadığını, Karadağ gibi Yugoslavya’dan ayrıldığını aktarıyor: “1974 anayasasına göre Kosova’nın bu ayrılığa hakkı var. Karadağ da bu şekilde ayrıldı. Aynı hakkı kullandı. Bunu (Putin’in yaptığı gibi) Güney Abhazya veya Osetya’ya benzetmek doğru değil.” Aruçi, ABD ile AB’nin Kosova’ya gösterdiği samimiyeti KKTC’ye göstermediğini, aksi hâlde KKTC’nin daha önce bağımsızlığını elde etmiş olacağını da vurguluyor. Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Kıbrıs-Yunanistan Uzmanı Sema Sezer ise Putin’in çıkışını “iyi niyetli olmasa da önemli” buluyor: “Kosova’nın bağımsızlığı Türkiye ve KKTC elinde önemli bir kozdur. Uluslararası hukukla paralel giden bir propaganda kampanyası oluşturmamız lazım.”
ÜLKENİN KÜNYESİ:
Başkent: Priştine
Nüfus: 2 milyon 100 bin
Yüzölçümü: 10.861 kilometre kare
Etnik Yapı: Yüzde 89 Arnavut, Yüzde 6 Sırp, yüzde 5’i Boşnak,Türk ve diğerleri
Resmî diller: Arnavutça, Sırpça, İngilizce ve Türkçe (bazı belediyelerde)
Dinî dağılım: Yüzde 91 İslam, yüzde 9 Hıristiyanlık (Katolik, Ortodoks)
Para Birimi: Avro
Komşuları: Karadağ, Sırbistan, Arnavutluk ve Makedonya
